Działalność ochronna

Murawy ciepłolubne posiadały znaczny udział w krajobrazie parku w chwili jego utworzenia (30% powierzchni OPN). Wszystkie dostępne płaty muraw były wtedy intensywnie wypasane oraz systematycznie odkrzewiane. W latach 60. i 70. XX wieku system gospodarowania uległ załamaniu, głównie z powodów ekonomicznych i prawnych. Wiele płatów muraw uznano wówczas za nieużytki i przeznaczono do zalesienia, obsadzając je sosną oraz jesionem, np.: Grodzisko, Góra Koronna, środkowa część Doliny Prądnika. W wyniku zalesiania (zgodnego z ówczesnym rozporządzeniem Rady Ministrów dotyczącym nieużytków) i zarastania muraw wskutek zaprzestania użytkowania, ich obszar zmniejszył się o około 70%. Został także zaburzony ich skład gatunkowy oraz rozpoczęło się wymieranie związanych z nimi kserotermicznych gatunków. W latach 1960-1991 wyginęło 15 ciepłolubnych gatunków. Zarastanie skałek i muraw kserotermicznych powodowało nie tylko utratę walorów przyrodniczych, ale również widokowych i krajobrazowych. Podobna sytuacja dotyczyła także łąk kośnych, których powierzchnia zmniejszyła się w wyniku sukcesji drzew i krzewów z 14,47 ha w latach 1959-61 do 4,86 ha w 1988 roku.

W związku z drastycznym zmniejszeniem powierzchni ekosystemów nieleśnych i zanikaniem związanych z nimi gatunków zrodziła się na początku lat 80. XX wieku idea ochrony czynnej (aktywnej) ekosystemów nieleśnych. Jej celem jest odwrócenie niekorzystnych zmian w środowisku, a szczególnie zwiększenie powierzchni łąk i muraw oraz ochrona populacji występujących w nich gatunków. Zabiegi ochrony czynnej polegają na usuwaniu drzew i krzewów oraz ich odrośli, a także koszeniu muraw i łąk wraz z usuwaniem biomasy roślinnej oraz wypasie.

Pierwsze eksperymentalne próby ochrony czynnej muraw podjęto w 1982 r., na  Skale Jonaszówka u wylotu Doliny Sąspowskiej oraz dwóch innych ostojach: na Grodzisku i Skale Krukowskiego. W latach 1982-1987 zabiegi ochroniarskie obejmowały siedem ostoi: Grodzisko, Skałę Jonaszówka, Skałę Krukowskiego, Górę Koronną, Skały Panieńskie oraz murawę w Pieskowej Skale i Górę Zamkową w Ojcowie. W latach 90. ubiegłego wieku zabiegami ochrony czynnej objęto już jedenaście masywów skalnych. Do 2011 r. odsłonięto łącznie 27 masywów skalnych czyli około 10 ha muraw kserotermicznych. 

W 2018 roku, dzięki wsparciu Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie, w ramach projektu LIFE12 NAT/PL/000053 pt. Ochrona siedlisk kserotermicznych w obszarach Natura 2000 na Wyżynie Miechowskiej, zabiegi ochrony czynnej przeprowadzono na dodatkowych 8,5 ha muraw kserotermicznych. Było to 29 powierzchni, na których do tej pory nie były prowadzone zabiegi ochrony czynnej. Głównym ich celem było poszerzenie obecnych powierzchni muraw kserotermicznych i naskalnych, a tym samych stworzenie warunków dla rozwoju wielu rzadkich gatunków jak np. ostnica piórkowata Stipa pennata, zaraza Bartlinga Orobanche bartlingii, macierzanka wczesna Thymus praecox, turzyca stopowata Carex pediformis czy dziewanna austriacka Verbascum chaixii subsp. austriacum. Dzięki ochronie zbiorowisk kserotermicznych, realizowany jest również inny cel Parku, jakim jest ochrona krajobrazu. 

Ojcowski Park Narodowy w latach 2019–2023 podjął realizację projektu nr POIS.02.04.00-00-0017/18 pn. Ochrona czynna muraw kserotermicznych i naskalnych w Ojcowskim Parku Narodowym oraz utworzenie siedlisk zastępczych dla zagrożonych gatunków flory w formie ogrodu współfinansowany ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. W tym czasie prowadzona była ochrona siedlisk kserotermicznych w 29 ostojach (masywach skalnych), położonych w Ojcowskim Parku Narodowym, na łącznej powierzchni 17,53 ha. 

W ramach tych zabiegów prowadzony był także coroczny, całodobowy wypas owiec i kóz w obrębie masywu Góra Koronna. Wypas na wybranych ostojach muraw kserotermicznych, realizowany był także w latach 2014–2019. Ten zabieg ochrony czynnej prowadzono na powierzchniach: Skały Wdowie, Pilny Dół, Grodzisko, Góra Koronna w dolinie Prądnika oraz Zabugaje w dolinie Sąspowskiej.

W przypadku łąk i ziołorośli, regularne zabiegi ochrony czynnej prowadzone są od 2001 r. i obejmują ok. 63 ha. Ich celem jest utrzymanie tych zbiorowisk w krajobrazie kulturowym oraz przywrócenie typowego dla nich składu gatunkowego. Łąki w dolinach OPN, podobnie jak murawy utrzymywały się dzięki regularnemu wypasowi i koszeniu. Zaniechanie tych zabiegów spowodowało ich zarastanie ostrożeniem warzywnym Cirsium oleraceum, pokrzywą zwyczajną Urtica dioica, szczawiem tępolistnym Rumex obtusifolius oraz sukcesję drzew i krzewów. Prowadzone w nich zabiegi ochrony czynnej polegają na jednokrotnym lub wielokrotnym koszeniu (w zależności od stanu ich zachowania) wraz ze zbiorem biomasy. Objęcie ich zabiegami ochrony czynnej spowodowało, iż zachowały one charakter niżowych łąk świeżych i swoją specyfikę np. związaną z występowaniem licznych gatunków z rodzaju przywrotnik Alchemilla sp.