Zwiedzanie ekspozycji
Historia powstania Ekspozycji Przyrodniczej OPN
Bardzo ważną rolę w edukacyjnej działalności Ojcowskiego Parku Narodowego odgrywa ekspozycja przyrodnicza. Jej pierwszą siedzibą była od 1965 roku willa „Jadwiga”, mieszcząca obecnie biura dyrekcji Parku. W 1972 r. ekspozycję przeniesiono do dawnego, pochodzącego z 1860 roku budynku pouzdrowiskowego „Hotel pod Łokietkiem”. Ówczesna stała wystawa została zaprojektowana i urządzona przez Jerzego Bratańca i Jerzego Wysockiego według koncepcji i pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Świecimskiego. Prezentowała ona i objaśniała zagadnienia związane z geologią, prehistorią, fauną i florą Parku, z jakimi można zetknąć się podczas zwiedzania OPN.
Powstanie nowej wystawy
W 2001 r. podjęto starania o zmianę dotychczasowej wystawy, liczącej wówczas niemal 30 lat. Jako pierwszy etap powstało studium historyczno-konserwatorskie "Dawny Hotel pod Łokietkiem", opracowane przez mgr inż. arch. Jana Janczykowskiego. Studium zawiera opis stanu istniejącego budynku, analizę konserwatorską oraz wytyczne konserwatorskie.
Kolejnym etapem było ogłoszenie we wrześniu 2001 r. zamkniętego konkursu na koncepcję programową nowej stałej ekspozycji przyrodniczo-kulturowej w zabytkowym budynku „Hotel pod Łokietkiem”. Sądowi konkursowemu przewodniczył prof. dr hab. Janusz Bogdanowski. Do udziału w konkursie zaproszono siedem zespołów mających dorobek wystawienniczy i doświadczenie w projektowaniu wystaw oraz w opracowywaniu scenariuszy. Na konkurs wpłynęło pięć prac, spośród których trzy nagrodzono. Pierwszą nagrodę przyznano koncepcji opracowanej przez zespół kierowany przez mgr. sztuki Tadeusza Kowalskiego, podkreślając jej pełną zawartość merytoryczną, logikę i konsekwentność scenariusza, dobre powiązanie proponowanej ekspozycji z otoczeniem, dostosowanie koncepcji do możliwości adaptacyjnych budynku z bardzo dobrym rozwiązaniem komunikacyjnym oraz uwzględnienie zaleceń konserwatorskich, pełną realność proponowanych rozwiązań oraz atrakcyjność formy plastycznej.
Kolejnym etapem było ogłoszenie we wrześniu 2001 r. zamkniętego konkursu na koncepcję programową nowej stałej ekspozycji przyrodniczo-kulturowej w zabytkowym budynku „Hotel pod Łokietkiem”. Sądowi konkursowemu przewodniczył prof. dr hab. Janusz Bogdanowski. Do udziału w konkursie zaproszono siedem zespołów mających dorobek wystawienniczy i doświadczenie w projektowaniu wystaw oraz w opracowywaniu scenariuszy. Na konkurs wpłynęło pięć prac, spośród których trzy nagrodzono. Pierwszą nagrodę przyznano koncepcji opracowanej przez zespół kierowany przez mgr. sztuki Tadeusza Kowalskiego, podkreślając jej pełną zawartość merytoryczną, logikę i konsekwentność scenariusza, dobre powiązanie proponowanej ekspozycji z otoczeniem, dostosowanie koncepcji do możliwości adaptacyjnych budynku z bardzo dobrym rozwiązaniem komunikacyjnym oraz uwzględnienie zaleceń konserwatorskich, pełną realność proponowanych rozwiązań oraz atrakcyjność formy plastycznej.
Zdobywanie funduszy
Dzięki inicjatywie Fundacji Ekofundusz w 2005 roku rozpoczęły się starania o zdobycie środków finansowych na sporządzenie planów oraz realizację nowej ekspozycji. Podpisana umowa pozwoliła w pierwszym etapie opracować plany oraz kosztorys inwestycji, co w dalszej perspektywie pozwoliło podjąć negocjacje z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie dotyczące współfinansowania inwestycji. Plan techniczny i plastyczny ekspozycji powstał na bazie koncepcji z 2001 roku, która została rozbudowana w latach 2003-2007 przez mgr. Tadeusza Kowalskiego oraz dr. inż. Bogdana Wiśniowskiego. Realizację inwestycji rozpoczęto w czerwcu 2008 roku. W pierwszej kolejności wykonano prace w otoczeniu budynku, które mają zabezpieczyć go przed wodami powodziowymi i wysokim stanem wód gruntowych. W tym celu m.in. podwyższono lewy brzeg potoku Prądnik oraz przebudowano istniejący, niski drewniany mostek na wysoką, łukowatą kładkę o stalowej konstrukcji. Uporządkowano otoczenie budynku, wykonano nowe alejki, ekspozycję roślin kserotermicznych (skalniak), uzupełniono nasadzenia tworząc arboretum oraz przebudowano dawny basen na zbiornik wodny prezentujący florę i faunę wodną Parku.
Remont budynku
Równocześnie prowadzone były prace remontowe w budynku „Hotel pod Łokietkiem”, przystosowując go do potrzeb nowej ekspozycji: wykonano izolacje przeciwwilgociowe fundamentów wzmocniono i częściowo uzupełniono ściany budynku oraz stropy i więźbę dachową, wykonano nowe pokrycie dachu, wymieniono drewniane schody oraz dokonano adaptacji poddasza na pomieszczenia użytkowe. Nadzór nad realizacją prac budowlanych prowadził ze strony Parku mgr inż. Andrzej Weber.
Tworzenie nowej ekspozycji przyrodniczej
Równolegle do prac budowlanych trwały prace nad tworzenie nowej ekspozycji przyrodniczej, które koordynował mgr Tadeusz Kowalski. Prace te obejmowały m.in. opracowanie scenariuszy poszczególnych części ekspozycji, opracowania tekstów komentarzy, zbiór i zakup materiałów do przyszłych dioram, wykonanie fotografii i filmów stereoskopowych 3D, ustalanie optymalnych rozwiązań technicznych oraz wykonanie makiety Parku. W lutym 2009 roku rozpoczęto wykonywanie dwu dużych dioram przedstawiających wnętrze jaskini oraz trzy środowiska charakterystyczne dla Parku, a na przełomie lat 2009/2010 przystąpiono do przygotowania programu sterującego ekspozycją. Oficjalne otwarcie nowej ekspozycji odbyło się 21 stycznia 2010 roku, a pierwsi zwiedzający mogli ją oglądać od 17 kwietnia 2010 roku.
Projekcja filmu 3D
Zwiedzanie rozpoczyna się w sali projekcyjnej od pokazu dwóch filmów zrealizowanych w technologii 3D, z których jeden przedstawia tworzenie się Doliny Prądnika od czasu górnej jury po czasy współczesne, a drugi pokazuje Ojcowski Park Narodowy. Po projekcji zwiedzający przechodzą do sal wystawowych, po których oprowadza lektor. Poruszanie się na ekspozycji ułatwiają przekazywane polecenia oraz czytelne oznakowanie sal. Obcokrajowcy mogą korzystać z audioprzewodników w językach: angielskim, hiszpańskim, niemieckim i rosyjskim.
Geologia
Pierwsza sala poświęcona jest zagadnieniom geologicznym. W jej środku znajduje się słup ukazujący przekrój geologiczny w rejonie Ojcowa. W gablotach pokazane są liczne eksponaty geologiczne i paleontologiczne z obszaru Parku, przedstawiające charakterystyczne skały (wapienie uławicone i skaliste, margle, gliny, buły krzemienne i lessy) oraz znajdowane w nich odciski i odlewy zwierząt jurajskich – obejrzeć tu można gąbki, ramienionogi, jeżowce, amonity, belemnity, ślimaki, małże i mszywioły. Ostatnia gablota przedstawia wybrane utwory naciekowe oraz brekcję kostną z jaskiń okolic Ojcowa.
Rekonstrukcja jaskini
Po wyjściu z pierwszej sali zwiedzający przechodzą schodami umieszczonymi wokół szybu windy na piętro do pomieszczenia, w którym zrekonstruowane jest wnętrze jaskini. Przy odgłosach wody kapiącej ze stropu i wydawanych przez nietoperze, lektor wyjaśnia zagadnienia związane z tworzeniem się jaskiń i ich szaty naciekowej oraz przedstawia historię zasiedlenia terenu obecnego Parku przez ludzi pierwotnych. W części wejściowej do sali pokazany jest wykop archeologiczny z zaznaczonymi warstwami kulturowymi. Temperatura powietrza w pomieszczeniu jaskini jest niższa niż w pozostałych salach, a na głowę zwiedzającego może – przy odrobinie szczęścia – spaść kropla wody.
Makieta Parku
Kolejna sala przedstawia makietę Ojcowskiego Parku Narodowego wraz z terenami sąsiednimi w skali 1:2000. Makieta została opracowana na podstawie zdjęć satelitarnych oraz cyfrowego modelu terenu i z bardzo dużą precyzją pokazuje zarówno rzeźbę terenu Parku jak i formy użytkowania występujące na obszarze OPN. Umieszczona nad makietą głowica świetlna wskazuje obiekty i obszary omawiane przez lektora. W gablotach umieszczonych wzdłuż ścian pokazane są szczątki mamuta i niedźwiedzia jaskiniowego oraz zabytki archeologiczne związane z liczącą ponad 120 tysięcy lat obecnością człowieka na tym obszarze. Obejrzeć tu można m.in. paleolityczne noże i zgrzebła krzemienne, narzędzia z kości i poroża, neolityczne noże, naczynia ceramiczne, figurkę kobiecą i przedmioty z metalu; dużą grupę zabytków stanowią przedmioty pochodzące z wykopalisk archeologicznych prowadzonych w ruinach zamku w Ojcowie, m.in. ostrogi żelazne, sprzączki i renesansowe kafle piecowe.
W dalszej części ekspozycji zgromadzono pamiątki po Profesorze Władysławie Szaferze, który był jednym z inicjatorów utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego; obejrzeć tu można m.in. mikroskop oraz wybrane odznaczenia i dyplomy Profesora, które zostały przekazane do zbiorów Parku.
W dalszej części ekspozycji zgromadzono pamiątki po Profesorze Władysławie Szaferze, który był jednym z inicjatorów utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego; obejrzeć tu można m.in. mikroskop oraz wybrane odznaczenia i dyplomy Profesora, które zostały przekazane do zbiorów Parku.
Diorama
Główną część ekspozycji przyrodniczej stanowi sala z dioramą; na początku zwiedzający mają do dyspozycji umieszczone na antresoli stanowiska 3D, w których obejrzeć można prawie 400 stereoskopowych fotografii grzybów, roślin naczyniowych, drzew i krzewów oraz owadów i innych bezkręgowców występujących na terenie Parku. Następnie zwiedzający przechodzą do korony buka, w której pokazano wybrane gatunki ptaków, jakie spotkać można w buczynie. Lektor prowadzi dalej do głównej dioramy, pokazującej trzy charakterystyczne dla Parku środowiska wraz z wybranymi przedstawicielami roślin i zwierząt: buczynę karpacką, zbiorowiska naskalne oraz łąkę w dnie doliny wraz z płynącym potokiem. W dioramie ukazano wygląd tych środowisk wczesnym latem; obejrzeć tu możemy 3 gatunki płazów, 2 gatunki gadów, 49 gatunków ptaków i 14 gatunków ssaków oraz chrząszcze, motyle i ślimaki. Zapadający zmierzch i nadchodząca w dioramie noc oznacza koniec zwiedzania ekspozycji.