Świat zwierząt

Najbardziej kojarzoną z Ojcowskim Parkiem Narodowym grupą zwierząt są nietoperze. Stylizowaną sylwetkę nietoperza umieszczono w godle Parku. Spośród 26 gatunków nietoperzy żyjących w Polsce, na terenie OPN stwierdzono 21, w tym zimujących 19. 

Od 1952 r. nastąpiło dramatyczne załamanie liczebności nietoperzy trwające około 20 lat, najbardziej zauważalne w Parku wśród gatunków hibernujących w jaskiniach. Od lat 90. XX wieku wzrasta liczba nietoperzy zimujących w jaskiniach Ojcowskiego Parku Narodowego, najbardziej dynamicznie podkowca małego, który jest tutaj najliczniejszym gatunkiem. W inwentaryzowanych jaskiniach zanotowano w 2023 r. ponad 1000 osobników nietoperzy. Najwięcej nietoperzy zimuje w j. Ciemnej, a największą różnorodność gatunkową stwierdzono w jaskini Łokietka (11 gatunków). Na terenie Parku zaobserwowano dotąd kolonie lęgowe czterech 4 gatunków: podkowca małego, nocka orzęsionego, nocka wąsatka i nocka Brandta.

Oprócz nietoperzy, w Ojcowskim Parku Narodowym występują pospolite w kraju gatunki ssaków, które są pozostałością fauny leśnej, zamieszkującej puszcze porastające niegdyś Polskę. Ssaki parzystokopytne reprezentują sarna (ok. 150 okazów) i dzik, którego liczba wskutek migracji waha się i wynosi od kilkunastu do ponad 100 osobników. W 2008 r. do Parku zawędrowały jelenie i osiedliły się. Z gatunków drapieżnych najczęstszy jest lis (ok. 20 osobników) oraz borsuk, natomiast do rzadszych należą kuna leśna, tchórz i gronostaj. W Parku bytuje też jenot - gatunek obcy pochodzenia azjatyckiego. W 2019 r. fotopułapka nagrała wilka, osobnika prawdopodobnie migrującego. Poza tym występuje tutaj zając szarak, a także gryzonie: wiewiórka, mysz leśna, nornica ruda oraz popielica i orzesznica. Do lat 80. XX wieku nad wodami Prądnika i Sąspówki notowano piżmaka, który jest gatunkiem obcym, pochodzącym z Ameryki Północnej. W 1985 r. do OPN wprowadzono bobry pochodzące z Pojezierza Suwalskiego, których potomkowie żyją do dziś nad Prądnikiem i Sąspówką.

Dotychczas w Ojcowskim Parku Narodowym stwierdzono 162 gatunków ptaków, ale tylko około 100 z nich może być zaliczone do zespołu zasiedlającego ten teren, w tym 99 lęgowych. Większość ptaków zamieszkuje lasy. Z drapieżników dziennych występują tu jastrząb, krogulec, myszołów, sokół pustułka oraz rzadko spotykane kobuz i trzmielojad, a z nocnych puszczyk i sowa uszata. Zalatuje tu puchacz - największa z naszych sów. O jego wcześniejszym występowaniu na tym terenie świadczy nazwa jednej ze skał ojcowskich - Puchacza (Puchaczowa). Z innych ptaków spotyka się tu cztery gatunki gołębi: grzywacza, siniaka, turkawkę i sierpówkę, a także liczne gatunki ptaków śpiewających - drozda, kosa, 6 gatunków sikor, ziębę, wilgę i rudzika. Na terenie OPN występuje 8 gatunków dzięciołów, z których najbardziej interesujące to dzięcioł czarny, zielony i zielonosiwy oraz rzadkie - dzięcioł średni i dzięciołek. Na zimowiska przylatują kwiczoły, jemiołuszki i czeczotki. Rzadkie lecz charakterystyczne dla ojcowskich lasów ptaki reprezentuje mysikrólik, zniczek i cztery gatunki muchołówek, w tym muchołówka białoszyja i mała. 

Naturalnym środowiskiem dla kilku gatunków ptaków są wapienne skałki, wśród których żyją kawki, jerzyki, pustułki, a nawet szpaki. W XIX wieku wymieniano z Ojcowa nagórnika (drozda skalnego). 

Nad wodami zamieszkują pluszcz i pliszka górska, obydwa gatunki typowe dla górskich potoków, a także związany z tym środowiskiem - rzadki w Parku - zimorodek. Począwszy od 1976 r., na przelotach pojawia się na krótko bocian czarny (w 1990 r. ptak ten gnieździł się w OPN).

Płazy i gady to dwie gromady kręgowców. Ich cechą wspólną jest zmienna, zależna od otoczenia temperatura ciała, natomiast różnią się wieloma innymi cechami. Ciało płazów pokryte jest nagą i wilgotną skórą, podczas gdy skóra gadów jest sucha i posiada łuski. Wszystkie płazy są przynajmniej częściowo związane z wodą, ponieważ składają jaja w wodzie, a w okresie młodocianym przechodzą przez stadium kijanki, która oddycha skrzelami. Dlatego najłatwiej spotkać je wiosną, podczas godów. Gromadzą się wtedy w zbiornikach wodnych, w miejscach o płytkiej, szybko nagrzewającej się wodzie. Natomiast rozwój gadów jest całkowicie niezależny od środowiska wodnego.

Na niewielkim obszarze Ojcowskiego Parku Narodowego występuje siedem gatunków płazów i pięć gatunków gadów. Płazy reprezentowane są zarówno przez gatunki znajdujące się w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE: traszkę grzebieniastą oraz kumaka nizinnego, jak też przez objęte wyłącznie krajową ochroną gatunkową, a więc traszkę zwyczajną, ropuchy: szarą i zieloną, żabę trawną i rzekotkę drzewną.

Z gadów natomiast występują: padalec zwyczajny, jaszczurka zwinka oraz żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny i gniewosz plamisty. Gady to zwierzęta ciepłolubne. Występują najczęściej na silnie nasłonecznionych stokach wąwozów porośniętych sucholubną roślinnością, na rumowiskach skalnych, ale też w lasach liściastych i w środowiskach wilgotnych. Wśród płazów i gadów OPN brak jest gatunków górskich.

Najliczniejszą grupą zwierząt w Parku i w jego otulinie są bezkręgowce. Do tej pory stwierdzono tutaj ponad 7 tys. gatunków. Większość z nich to formy o szerokim zasięgu występowania, lecz spotyka się tu również gatunki o skrajnych wymaganiach np. górskie - relikty zimnego okresu tundrowego, jak też kserotermiczne - przybyłe tu w czasie ocieplenia klimatu w tzw. holoceńskim optimum klimatycznym. Gatunki górskie koncentrują się przeważnie na Chełmowej Górze, w dnach dolin i wąwozów oraz w sąsiedztwie ocienionych skał. Z kolei gatunki kserotermiczne zasiedlają stoki o ekspozycji południowej i południowo-zachodniej, np. Skały Wdowie, Grodzisko, Skały Panieńskie czy Skałę Krzyżową w Maszycach. 

Interesujące gatunki lądowe

„Dżdżownica świecąca” Eisenia lucens – o ciemnoczerwonym, pręgowanym zabarwieniu ciała. Żyje ona w zbutwiałym drewnie, a przy podrażnieniu wydziela świecący w ciemności śluz. Jest to gatunek górski.

Pomrów błękitny – ślimak nagi o granatowym zabarwieniu ciała, żyje w cienistych lasach z próchniejącymi kłodami. Jest to gatunek górski.

Mechowatka (czworoząb bielański) – największy europejski przedstawiciel skoczogonków (do 9 mm długości) o granatowym ubarwieniu ciała, podobny do stonogi. Żyje w cienistych i wilgotnych lasach, czasem tworzy liczne skupiska. 

Sieciarz jaskiniowy Meta menardi – duży (do 12 mm długości), rudobrązowy pająk żyjący w przyotworowych częściach jaskiń, ale także w piwnicach. W Ojcowie najłatwiej można go zobaczyć przy wejściu do Jaskini Ciemnej. Jesienią samice budują duże, białe kokony, zawieszone na kilkucentymetrowej nici. W kokonie z jaj wylęgają się małe pajączki, których może być nawet 600. Ofiary, głównie owady, łapie w sieci. Sieciarz, choć jest pająkiem jadowitym, dla ludzi nie jest groźny. Brak informacji o ukąszeniu przez niego człowieka w Ojcowskim Parku Narodowym.

Gryziel stepowy Atypus muralis zwany polskim ptasznikiem, ma ok. 2 cm długości i żyje w OPN na nasłonecznionych murawach np. na Grodzisku. Tworzy kolonie, ale każdy pająk ma swoją norkę i buduje naziemny oprzęd łowny tzw. rękaw, o długości kilkunastu cm. Kończy się on podziemnym oprzędem w norce. Pająk czatuje tam na owady. Naruszenie rękawa powoduje atak pająka, który wciąga do środka ofiarę, a następnie łata dziurę.

Porrhomma egeria – mały pajączek o żółtawej barwie – jedyny w faunie Polski pająk troglobiontyczny tj. przystosowany do życia wyłącznie w jaskiniach. Jednym z przystosowań do jaskiniowego trybu życia jest zanik ciemnej barwy ciała i redukcja oczu. Cechy są niepotrzebne w środowisku gdzie panuje ciemność. 

Rozpucz lepiężnikowiec – największy przedstawiciel ryjkowców w Polsce, długość ciała do 2 cm. Ciało czarne, błyszczące z jasno-żółtymi drobnymi plamkami. Można go spotkać nad Prądnikiem na lepiężnikach, którymi się odżywia.

Czerończyk nieparek – motyl z rodziny modraszkowatych, związany z wilgotnymi łąkami. Dominującą barwą górnej strony skrzydeł jest kolor pomarańczowy. Larwy odżywiają się szczawiem. Spotykany w Dolinie Sąspowskiej. Gatunek z Dyrektywy Siedliskowej UE, wymieniany w Załącznikach II i IV. 

Piewik gałązkowiec Cicadetta cerdaniensis – cykada podawana poprzednio z Ojcowa pod nazwą Cycadetta montana. Głosy tej cykady nie są tak donośne jak jej południowych krewniaków. Dlatego też trudno je usłyszeć, nawet w sąsiedztwie muraw, gdzie na przełomie maja i czerwca żyją te pluskwiaki. Larwy rozwijają się kilka lat w glebie, żywiąc się sokami z korzeni roślin.

Skoczek uszaty Ledra aurita – pluskwiak o charakterystycznym wyglądzie – na przedpleczu ma dwa płatowate wyrostki przypominające uszy. Stwierdzony tu kilkukrotnie, począwszy od XIX w. Żyje w lasach liściastych i zaroślach z leszczyną.

Interesujące gatunki wodne

Wypławek alpejski jest robakiem płaskim zaliczanym do wirków. Ma białawy kolor i dorasta do prawie 2 cm długości. Uważany jest za relikt epoki lodowcowej. Oznacza to, że jest potomkiem wypławków, które żyły tu już epoce lodowej, kilkanaście tysięcy lat temu.

Kiełż zdrojowy jest skorupiakiem licznie zasiedlającym źródła i potoki, szczególnie miejsca o słabym prądzie. Jest wskaźnikiem wód o dużej czystości.