Stałe osadnictwo we wczesnym średniowieczu
Wczesne średniowiecze przynosi ponowne ożywienie osadnicze, w którym największe znaczenie odgrywały grody budowane w celach strażniczych wzdłuż dolin na wysuniętych cyplach skalnych, mających z natury położenie obronne. Na terenie Parku zachowały się ślady kilku grodzisk z wczesnego średniowiecza. Jest to Ogrojec przy Jaskini Ciemnej, gród na górze Okopy w Ojcowie oraz w Grodzisku i Sułoszowej. Zespół grzebieni skalnych wokół Ogrojca przy Jaskini Ciemnej uznawany jest przez niektórych uczonych (np. prof. J. Bogdanowskiego) za najstarszy przykład fortyfikacji w Polsce. Nie wyklucza się, że badania wykopaliskowe na ruinach zamku Kazimierzowskiego w Ojcowie i na zamku w Pieskowej Skale, przyniosłyby odkrycie kolejnych średniowiecznych założeń grodowych.
Stałe osadnictwo w okolicach Doliny Prądnika zaczęło kształtować się w okresie średniowiecza. Do tego czasu należy odnieść XII-XIV-wieczne rodowody niemal wszystkich okolicznych wsi, budowanie trwałych fortyfikacji i zamków. Początkowo dobra ojcowskie stanowiły własność Korony, która z czasem zaczęła się kurczyć na rzecz własności magnackiej i duchownej. Już w poł. XIII w. Grodzisko i Skałę z okolicznymi dobrami otrzymał klasztor SS. Klarysek z Zawichostu (przeniesiony później do Krakowa), Pieskowa Skała w 1378 r. przeszła w ręce rodziny Szafrańców, a Ojców pozostał królewszczyzną. Taki podział dóbr na królewskie, duchowne i magnackie utrzymał się do upadku Rzeczypospolitej (1795 r.).
Stałe osadnictwo w okolicach Doliny Prądnika zaczęło kształtować się w okresie średniowiecza. Do tego czasu należy odnieść XII-XIV-wieczne rodowody niemal wszystkich okolicznych wsi, budowanie trwałych fortyfikacji i zamków. Początkowo dobra ojcowskie stanowiły własność Korony, która z czasem zaczęła się kurczyć na rzecz własności magnackiej i duchownej. Już w poł. XIII w. Grodzisko i Skałę z okolicznymi dobrami otrzymał klasztor SS. Klarysek z Zawichostu (przeniesiony później do Krakowa), Pieskowa Skała w 1378 r. przeszła w ręce rodziny Szafrańców, a Ojców pozostał królewszczyzną. Taki podział dóbr na królewskie, duchowne i magnackie utrzymał się do upadku Rzeczypospolitej (1795 r.).
Późne średniowiecze
W XIII w. (okres rozbicia dzielnicowego), obronne warownie w Dolinie Prądnika spełniały ważną rolę zabezpieczając Kraków - stolicę dzielnicy senioralnej. W czasie walk o tron krakowski Ojców był również miejscem wydarzeń historycznych. Dla Łokietka, który stanął na czele walki o zjednoczenie Polski, Ojców stał się punktem oparcia w ostatecznej rozgrywce z królem czeskim Wacławem II. Łokietek znajdując czasowe schronienie w Ojcowie mógł na bieżąco obserwować ówczesną sytuację polityczną i zamierzenia Czechów w Krakowie. Do dziś legendy i źródła historyczne podkreślają, że Łokietek znalazł oparcie przede wszystkim w ludności wiejskiej Ojcowa i okolic, która udzieliła mu schronienia.
W XIV w. w Dolinie Prądnika zaczęto wznoszenie systemu fortyfikacyjnego, broniącego szlaku handlowego z Krakowa na Śląsk. Z czasów Kazimierza Wielkiego pochodzą dwie warownie obronne: zachowany do dziś zamek w Pieskowej Skale oraz zamek w Ojcowie, z którego zostały już tylko malownicze ruiny.
Od XIV w. Ojców, zwany początkowo prawdopodobnie "osadą nad Prądnikiem", był starostwem w którego skład wchodziło 8 okolicznych wsi: Jerzmanowice, Gotkowice, Smardzowice, Szklary, Zelków, Wielka Wieś, Wierzchowie i Bębło.
Górny odcinek Doliny Prądnika i Pieskowa Skała w 2 poł. XIV w. przeszły w posiadanie bogatych rodów magnackich. Zamek w Pieskowej Skale stanowił siedzibę klucza dóbr, składającego się z kilku wsi, który utrzymał się do końca XVIII w., będąc własnością kilku kolejnych rodów: Szafrańców, Zebrzydowskich, Wielopolskich. U stóp zamku znajdowała się mała osada Podzamcze, a na pn. wsch., w górnym odcinku Doliny Prądnika, rozciągała się długa i ludna wieś Sułoszowa. W skład klucza dóbr Pieskowej Skały wchodziły ponadto wsie: Wielmoża, Wymysłów, Przeginia, Sąspów, Wola Kalinowska i Kalinów.
Dolny odcinek Prądnika wchodził w skład klucza korzkiewskiego, składającego się z kilku wsi (m.in. Prądnik Korzkiewski, Biały Kościół, Grębynice i Korzkiew), który był własnością różnych rodzin magnackich.
Rozwój gospodarki folwarcznej pogorszył znacznie sytuację ludności wiejskiej. Chłopi najdotkliwiej odczuwali powszechny w starostwach wzrost pańszczyzny. Także w starostwie ojcowskim skarżyli się m.in. na uciążliwe i dalekie podróże na targi z dworskimi towarami, wysokie normy robocizny, ograniczenia w korzystaniu z lasów. Cenne informacje o położeniu ludności w dobrach ojcowskich przynosi książka prof. Alicji Gradowskiej - "Ojców w dziejach i legendzie" wydana nakładem Ojcowskiego Parku Narodowego.
W XIV w. w Dolinie Prądnika zaczęto wznoszenie systemu fortyfikacyjnego, broniącego szlaku handlowego z Krakowa na Śląsk. Z czasów Kazimierza Wielkiego pochodzą dwie warownie obronne: zachowany do dziś zamek w Pieskowej Skale oraz zamek w Ojcowie, z którego zostały już tylko malownicze ruiny.
Od XIV w. Ojców, zwany początkowo prawdopodobnie "osadą nad Prądnikiem", był starostwem w którego skład wchodziło 8 okolicznych wsi: Jerzmanowice, Gotkowice, Smardzowice, Szklary, Zelków, Wielka Wieś, Wierzchowie i Bębło.
Górny odcinek Doliny Prądnika i Pieskowa Skała w 2 poł. XIV w. przeszły w posiadanie bogatych rodów magnackich. Zamek w Pieskowej Skale stanowił siedzibę klucza dóbr, składającego się z kilku wsi, który utrzymał się do końca XVIII w., będąc własnością kilku kolejnych rodów: Szafrańców, Zebrzydowskich, Wielopolskich. U stóp zamku znajdowała się mała osada Podzamcze, a na pn. wsch., w górnym odcinku Doliny Prądnika, rozciągała się długa i ludna wieś Sułoszowa. W skład klucza dóbr Pieskowej Skały wchodziły ponadto wsie: Wielmoża, Wymysłów, Przeginia, Sąspów, Wola Kalinowska i Kalinów.
Dolny odcinek Prądnika wchodził w skład klucza korzkiewskiego, składającego się z kilku wsi (m.in. Prądnik Korzkiewski, Biały Kościół, Grębynice i Korzkiew), który był własnością różnych rodzin magnackich.
Rozwój gospodarki folwarcznej pogorszył znacznie sytuację ludności wiejskiej. Chłopi najdotkliwiej odczuwali powszechny w starostwach wzrost pańszczyzny. Także w starostwie ojcowskim skarżyli się m.in. na uciążliwe i dalekie podróże na targi z dworskimi towarami, wysokie normy robocizny, ograniczenia w korzystaniu z lasów. Cenne informacje o położeniu ludności w dobrach ojcowskich przynosi książka prof. Alicji Gradowskiej - "Ojców w dziejach i legendzie" wydana nakładem Ojcowskiego Parku Narodowego.
Epoka nowożytna
Od XVI w. w Dolinie Prądnika powstawało coraz więcej pojedynczych zabudowań, z których w pocz. XVIII w., w związku z akcją osadzania rzemieślników przez starostów ojcowskich, zaczęły się tworzyć odrębne osady - Prądnik Ojcowski i Prądnik Czajowski - nazywane dziś Ojcowem oraz Prądnik Korzkiewski, Swawola (Swywola) i Hamernia Królewska. Do najpospolitszych zakładów rzemieślniczych zakładanych głównie nad potokiem Prądnik od Pieskowej Skały w dół rzeki, należały tartaki, młyny zbożowe (poszerzane nieraz o olejarnie), folusze sukna oraz papiernie i prochownie. Te ostatnie miały szczególnie duże znaczenie, gdyż dostarczały prochu na potrzeby powstań narodowych. Prochownie prądnickie zostały unieruchomione w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Niektóre z nich jednak wznowiły produkcję prochu w okresie Księstwa Warszawskiego i w czasie powstania listopadowego.
Po III rozbiorze Polski Dolina Prądnika znalazła się pod panowaniem austriackim. Dobra Pieskowej Skały pozostały w rękach dotychczasowych właścicieli, natomiast starostwo ojcowskie kilkakrotnie zmieniało posesorów. W 1809 r. Ojców i okolice zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. do Królestwa Kongresowego.
Po III rozbiorze Polski Dolina Prądnika znalazła się pod panowaniem austriackim. Dobra Pieskowej Skały pozostały w rękach dotychczasowych właścicieli, natomiast starostwo ojcowskie kilkakrotnie zmieniało posesorów. W 1809 r. Ojców i okolice zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. do Królestwa Kongresowego.